Norðurslóðir og næstu skref Íslands
Össur Skarphéðinsson utanríkisráðherra birti í Morgunblaðinu í dag grein undir yfirskriftinni "Norðurslóðir og næstu skref Íslands" þar sem hann fer yfir tækifæri Íslands í málefnum norðurslóða, svo sem í loftslags- og umhverfis- og björgunarmálum, orkumálum og á sviði rannsókna á norðurhveli. Greinin fer hér á eftir .
Norðurslóðir og næstu skref Íslands
Norðurslóðir eru nú skilgreindar sem áherslusvið í utanríkismálum Íslendinga. Alþingi samþykkti nýlega tillögu mína um ítarlega stefnu, og á hrós skilið fyrir vandaða afgreiðslu. Henni hefur þegar verið komið vel á framfæri við samstarfsþjóðir okkar á norðurhvelinu, og hlotið góðar undirtektir. Stefnan miðar að því að verja og sækja hagsmuni Íslands á norðurslóðum. Hún treystir tækifæri sem kunna að opnast, jafnt um fiskveiðar, þjónustustarfsemi við nýtingu norðlægra auðlinda og einnig siglingar yfir pólinn. Burðarás hennar snýst þó ekki síst um öflugar varnir gegn hugsanlegum stórslysum í tengslum við olíuvinnslu og umferð á hafsvæðum norðan Íslands. Í því efni þurfum við að vera viðbúin ef svo færi að pólsiglingar hefjist jafnfljótt og nýjar spár gefa vísbendingar um.
Frumkvæði Íslands
Ísland hefur gjarnan nýtt alþjóðlega samvinnu til að hafa áhrif langt umfram stærð með því að velja rétt málefnasvið til að taka frumkvæði. Í núverandi umhverfi eigum við ýmsa möguleika til að taka forystu.
Í fyrsta lagi með því að vera í framlínu um loftslagsvernd, leiða málflutning um bindandi samninga um varnir gegn olíuslysum og leggja þunga áherslu á að koma upp alþjóðlegum viðbúnaði fyrir björgun í norðurhöfum. Fyrir þessa þætti er bæði þörf og eftirspurn sem Íslendingar eiga að svara.
Í öðru lagi eiga Íslendingar mikla möguleika á að hafa mótandi áhrif á stefnu Evrópusambandsins um norðurslóðir gegnum umsókn okkar um aðild. Tímasetning umsóknarinnar er einkar hentug þar sem stefna sambandsins er á mótunarstigi. Ísland yrði eina strandríkið á norðurslóðum og við getum leikið lykilhlutverk í þróun stefnunnar.
Í þriðja lagi getum við sótt mikinn styrk við málstað okkar með því að efla og þétta tvíhliða samvinnu okkar við þjóðirnar á norðurhveli, ekki síst með áherslu á rannsóknir. Fundur minn í Washington með bandaríska utanríkisráðherranum, Hillary Clinton, í maí var liður í þeirri vinnu. Norðurslóðir verða líka á dagskrá funda minna með utanríkisráðherrum Rússlands og Kanada síðar á árinu, forsætisráðherra Grænlands, auk þess sem svæðið er reglulega undir í tíðum samskiptum við norræna utanríkisráðherra.
Þríhyrningur um orku
Heimavöllurinn er sterkastur og á norðurslóðum liggja gagnkvæmir hagsmunir í því að styrkja stöðugt samstarfið við næstu grannþjóðir okkar, Færeyjar og Grænland. Það hefur góðu heilli styrkst á mörgum sviðum undanfarin misseri. Mikilvægi Höyvíkur-samningsins við Færeyjar, sem er umfangsmesti fríverslunarsamningur Íslands, eykst stöðugt og á síðasta ári var líka gerður sögulegur samningur um þjónustu við Færeyinga á heilbrigðissviði. Vaxandi samvinna um heilbrigðismál er líka við Grænlendinga. Íslendingar hafa einnig gegnt mikilvægu hlutverki í mannvirkjagerð í báðum löndunum.
Við austurströnd Grænlands er nú olíu- og gasvinnsla á döfinni og gagnkvæmir hagsmunir beggja þjóðanna felast í að koma upp þjónustu við þá starfsemi hér á landi. Spánnýir möguleikar blasa nú einnig við á öðru sviði orkuvinnslu, sem Íslendingar þekkja til hlítar. Á austurströnd Grænlands, eru miklir möguleikar á að framleiða raforku úr vatnsafli. Þar er hins vegar ekki byggð til að nýta orkuna. Með því að flytja hana um sæstreng til Íslands og áfram til Evrópu, gætu Grænlendingar fengið stórauknar tekjur til að styrkja innviði samfélagsins, hagkvæmara yrði fyrir Íslendinga að flytja eigin umframorku til evrópskra landa, og um leið ættu Færeyingar kost á allri þeirri endurnýjanlegu orku sem þeir þurfa.
Ég hef þegar rætt þessi mál við Kai Leo Johannessen og Kuupik Kleist, forystumenn grannþjóðanna, við áhugaverðar undirtektir. Samvinna um orku gæti í framtíðinni orðið öflugasti burðarásinn í samstarfi Grænlands, Íslands og Færeyja.
Samstarf um rannsóknir
Lykilatriði í stefnu Íslands er að efla þá kjarna sem vinna að rannsóknum á norðurslóðum, ekki síst á Akureyri, en líka annars staðar. Sú hlið sem snýr að mér sem utanríkisráðherra er að hafa frumkvæði að samningum við aðrar þjóðir sem þjóna þessu markmiði. Spennandi vinna um það er þegar komin í gang.
Ég hef lagt sérstaka áherslu á að stofna til samvinnu við Norðmenn, nána frændþjóð, sem jafnframt er einna fremst í heimi um rannsóknir á norðurslóðum. Við Jónas Gahr Störe, utanríkisráðherra Noregs, höfum þegar bundist fastmælum um að undirrita samkomulag um samstarf á sviði norðurslóða sem mun styrkja akademíska kjarna hér á landi. Norski utanríkisráðherrann heimsækir Ísland síðar á árinu.
Á fundinum með Hillary Clinton fyrr í maí urðum við sammála um að embættismenn landanna tækju til óspilltra málanna við að undirbúa formlega viljayfirlýsingu Íslands og Bandaríkjanna um samvinnu í tengslum við norðurslóðir, þar á meðal rannsóknir. Bandaríski utanríkisráðherrann lýsti stuðningi við að koma á fót alþjóðlegum samningi um varnir gegn olíumengun í norðurhöfum, og þó ekkert væri í gadda slegið lýsti hún ríkum skilningi á vilja Íslendinga til að koma upp alþjóðlegri björgunarmiðstöð hér á landi.
Rússar hafa einnig lýst jákvæðum vilja til að eiga samvinnu við Íslendinga um afmarkaða þætti sem tengjast rannsóknum á norðurhveli. Fyrr á árinu kom hingað Smatko, orkumálaráðherra Rússlands, að undirlagi Pútíns forsætisráðherra Rússlands, og bauð til samvinnu um landgrunnsrannsóknir.
Að öllum þessum málum er nú unnið af krafti. Skýr stefna um norðurslóðir liggur nú fyrir með einróma samþykki Alþingis. Næstu skrefin felast m.a. í íslensku frumkvæði að tvíhliða samvinnu við aðrar þjóðir norðursins, þar sem áherslan liggur á samninga um sameiginlegar rannsóknir, baráttu fyrir bindandi samningum um varnir gegn olíuslysum, og uppbyggingu björgunarmiðstöðvar á Íslandi.